Zapraszamy do zapoznania się z naszą historią wsi Sąsiadka
SĄSIADKA to mała wieś leżąca w okolicach Szczebrzeszyna i Radecznicy. Położona jest na zachodnim skraju gminy Sułów, nad rzeką Gorajec, na pograniczu Roztocza. Z pozoru zwykła miejscowość posiada całkiem interesującą historią. Warto przyjechać na urlop w tę część Lubelszczyzny, aby poznać dokładnie jej dzieje. W tym miejscu mogą Państwo zapoznać się z jej genezą. Zaraz za ostatnimi domami wznosi się grodzisko wczesnośredniowieczne – pozostałość po jednym z Grodów Czerwieńskich. Grody te powstawały w X i XI wieku i wchodziły w skład pogranicza Polski i Rusi przy ważnych międzynarodowych szlakach komunikacyjnych. Posiadały one duże znaczenie gospodarcze i militarne.
Dzięki długoletnim badaniom archeologicznym gród w Sąsiadce jest jednym z najdokładniej przebadanych grodzisk na Zamojszczyźnie. Badania rozpoczęte w 1936 roku przez W. Antonowicza i Z. Wartołowską z Instytutu Archeologii Uniwersytetu
Warszawskiego przerwano na okres II wojny światowej i wznowiono w latach 1946 – 1957 przez Z. Wartołowską. Każdy dzień badań przynosił niezwykłe wyniki, które pozwoliły, w oparciu o źródła pisane, odtworzyć historię grodu, ustalić jego rozplanowanie, funkcję i ukazać życie jego dawnych mieszkańców.
Gród miał trzy fazy istnienia. Zostało to ustalone na podstawie badań archeologicznych. Po przekopaniu jednego z wałów stwierdzono bowiem, że fortyfikacje były trzykrotnie wznoszone i trzy razy ulegały zniszczeniu.
Założycielem grodu był Jarosław Mądry – książe Rusi, który dla obrony granicy Polski z Rusią, w miejscu starej IX-wiecznej osady w latach 1034-1039 wybudował gród Sutiejsk. Stosunki Polski z Rusią w tym okresie były wrogie aż do roku 1039, kiedy to
Kazimierz Odnowiciel ożenił się z siostrą Jarosława Mądrego Dobrochną rozpoczynając okres względnego pokoju. Gród został zdobyty przez Bolesława Śmiałego w 1069 roku podczas wyprawy kijowskiej i pozostał już pod władzą króla polskiego.
W czasie wyprawy Bolesława Śmiałego na Ruś w 1069 roku gród został zniszczony. Bolesław Śmiały odbudowując gród odbudował wały i udoskonalił fortyfikacje.
W wale znajdowała się brama wjazdowa do grodu centralnego, przy której zbudowano drewnianą wieżę.W czasie drugiej fazy Sutiejsk staje się ważnym grodem nie tylko obronnym, ale i handlowym. Kupcy podążający z zachodu na Ruś i z Rusi na zachód zatrzymywali się w Sutiejsku i tu dokonywali transakcji o czym świadczą między innymi znalezione przedmioty pochodzenia
ruskiego. Rozwijający się handel nadaje mu charakter miejski. Odtąd nikt nie mógł tędy przejechać bez wiedzy i pozwolenia drużyny broniącej grodu. Wiele wzmianek z XI i XII wieku mówi o zjazdach i układach polsko-ruskich zawieranych właśnie w Sutiejsku.
Między rokiem 1086 a 1097 Polacy oddali gród Rusinom. Wygnany z Księstwa Włodzimierskiego książe Dawid Igorowicz wracając na Ruś zajął Sutiejsk wraz z Grodami Czerwieńskimi. O pobycie Dawida Igorowicza w Sutiejsku świadczy pięć ołowianych pieczęci księcia, znalezionych podczas prac wykopaliskowych na grodzisku. Królowie polscy byli stale zainteresowani Grodami Czerwieńskimi i Sutiejskiem. Bolesław Krzywousty w 1121 roku po wyprawie interwencyjnej na Czerwień i Włodzimierz przyłączył ponownie Sutiejsk do Polski. Ten silny gród został wówczas zniszczony.
Odbudowano go ponownie, tym razem po raz ostatni. Dodatkowy wał powstał właśnie w tej to znaczy trzeciej fazie istnienia grodu. Bolesław Krzywousty wykorzystał gród jako wojenną bazę przeciw Rusinom.
Gród wraz z otoczeniem zajmował powierzchnię 21 hektarów. Racjonalne rozplanowanie, konstrukcja wałów i połączenie z zewnętrznym światem świadczy o dobrej organizacji życia w grodzie.
Wyodrębnione zostały trzy części grodu – wewnętrzna otoczona wałem tak zwany gródek o średnicy około 20 metrów, siedziba księcia, w części drugiej, o powierzchni 16 tys. m² koncentrowało się życie gospodarcze, część trzecia oprócz funkcji obronnej spełniała również zadanie osłaniania dojścia do grodu.
Na terenie grodu znaleziono wiele cennych dla nauki przedmiotów świadczących o zainteresowaniach, możliwościach i poziomie życia jego mieszkańców. Należą do nich: narzędzia do obróbki drzewa, zdobione naczynia gliniane, elementy uzbrojenia, miecze,
ostrogi, fragmenty przedmiotów codziennego użytku, naczyń, biżuterii. Ludność grodu zajmowała się rolnictwem, rybołówstwem, myślistwem, rzemiosłem. Wskazują na to odnalezione przedmioty. W jednej z chat znaleziono przedmioty,
które pozwalają stwierdzić, że rozwijało się tu także rzemiosło jubilerskie. Będąc w Sąsiadce możemy zobaczyć wspaniale zachowane wały dochodzące do 6 metrów wysokości. Do dzisiaj zostały ślady trzech wałów. Najmniejszy wał wewnętrzny,
całkowicie zresztą zachowany, o 132 metrach obwodu i dwóch przerwach od północno-wschodniej i południowo-zachodniej strony, ma kształt prawie koła. Wewnątrz wału, w północnej części, znajduje się owalne zagłębienie o 22 metrach obwodu, zwane przez ludzi donicą. Od południowo-wschodniej strony wału wybiega drugi wał. Z wału trzeciego pozostały tylko dwa fragmenty. Dłuższa, północno-wschodnia część ciągnie się 156 metrów malejąc coraz bardziej, aż wreszcie zupełnie opada.
Podczas wyprawy księcia włodzimierskiego Romana w 1205 roku przeciw książętom polskim gród Sutiejsk został zniszczony. Wówczas grodu już nie odbudowano.
W 1217 roku Grody Czerwieńskie wraz z Sutiejskiem zajął książe Rusi Halicko, Włodzimierskiej Daniel syn Romana. W 1241 roku Mongołowie pod dowództwem Batu–Chana, wnuka słynnego Czingis-Chana po opanowaniu Rusi, najechali na Polskę niszcząc
niektóre Grody Czerwieńskie i Sutiejsk. Zmieniła się granica polsko – ruska, przesuwając się na wschód. Stracił znaczenie szlak
handlowy biegnący przez Sutiejsk. Towary wędrowały teraz z Halicza przez Przemyśl i Kraków. Gród w Sutiejsku nie był już nikomu potrzebny tak jak przedtem. W porównaniu do innych grodów Sutiejsk nie istniał długo bo około 250 lat.
Wieś Sąsiadka po odzyskaniu przez Kazimierza Wielkiego Grodów Czerwieńskich i innych ziem stała się własnością Dymitra z Goraja. Dymitr w końcu XIV wieku podarował wieś Smogorzewskim – Latyczyńskim. W 1445 roku jej właścicielami byli Bertold i Zygmunt Latyczyńscy. W XVI wieku jej właścicielami stają się Tarnowscy od których w 1530 roku kupuje ją Jan Sarnicki, burgrabia turobiński. W 1605 roku Sąsiadkę kupują Zamojscy i włączają ją do dóbr ordynacji. W XVIII wieku, w wyniku trzech zaborów Polska zniknęła z mapy Europy na 123 lata, podzielona między trzy państwa: Rosję, Prusy i Austrię.
Sąsiadka znalazła się początkowo w zaborze austriackim, później weszła w skład zaboru rosyjskiego, w którym pozostała aż do odzyskania niepodległości w 1918 roku.
Takie były dzieje Sutiejska/Sąsiadki odtworzone na podstawie nielicznych wzmianek źródłowych, historii stosunków polsko – ruskich i w wyniku badań archeologicznych.
Autorka pracy: Iwona ZWOLAK email: iwonazwolak@tlen.pl
Publikacja o Grodzie Sutiejsk :
SUTIEJSK – GRÓD POGRANICZA POLSKO-RUSKIEGO
W X-XIII WIEKU (monografia Pani dr Joanna Kalaga)
Grodzisko we wsi Sąsiadka, pow. zamojski, woj. lubelskie jest identyfikowane z historycznym grodem Sutiejsk, wymienianym w „Powieści minionych lat” i lokowanym na pograniczu polsko-ruskim (międzyrzecze Bugu i Wieprza). Był to duży (2 ha), silnie ufortyfikowany obiekt, składający się z małego gródka (0,5 ha) i dużego podgrodzia (1,5 ha). W latach 1936-1939 i 1946-1957 badania wykopaliskowe prowadzili na nim Zofia Wartołowska i Włodzimierz, Antoniewicz pracownicy Uniwersytetu Warszawskiego. Pozyskali ogrom źródeł, ale nigdy ich nie opublikowali. Do dnia dzisiejszego znajdują się w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. W 2012 r. uzyskano dwuletni grant na opracowanie materiałów z podgrodzia. Prace były realizowane w programie „Dziedzictwo kulturowe. Ochrona zabytków archeologicznych. Priorytet 5(1711/12/FPK/NID)” i finansowane ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego. Dzięki temu, po blisko sześćdziesięciu latach od zakończenia wykopalisk, powstała pierwsza, archeologiczna monografia tego stanowiska. Z konieczności poświęcona jest tylko części archiwaliów. Jest dziełem zbiorowym i interdyscyplinarnym. Poruszono w niej zagadnienia dotyczące historii badań grodzisku i kultury materialnej. Tę ostatnią przedstawiono na szerokim tle chronologicznym i terytorialnym. Omówiono zabudowę mieszkalną i gospodarczą oraz różnego rodzaju zabytki (broń, oporządzenie jeździeckie, ozdoby, przedmioty codziennego użytku i kultu oraz wymiany handlowej), wykonane z żelaza, metali kolorowych, szkła, kości, poroża, gliny i surowców mineralnych.
Wiele uwagi poświęcono zajęciom gospodarczym (rolnictwu, hodowli, łowiectwu,
rybołówstwu, czarnej i kolorowej metalurgii, skórnictwu, szewstwu, przędzalnictwu, krawiectwu, szklarstwu, obróbce drewna, kości, poroża oraz surowców skalnych. Przedstawiono stosunki społeczne i kontakty ze światem zewnętrznym. Część zasadniczą monografii uzupełniono charakterystyką poszczególnych kategorii źródeł (nieruchomych i ruchomych), ujętą w przejrzyście skonstruowanych tabelach.
Do badań nad znaleziskami z Sąsiadki wdrożono najnowsze instrumentarium i metody badawcze. Uzyskane wyniki badań polegają na:
- wyznaczeniu początku funkcjonowania grodu na X, a nie na trzecią dekadę XI w., jak sądzono wcześniej,
- określeniu jego upadku na koniec XIII w. tj. o około 50 lat później niż zakładano dotychczas i w wyniku stopniowego zaniku osadnictwa, a nie gwałtownego przerwania go katastroficznym pożarem, przypisywanym najazdowi Tatarów w 1241 r.,
- stwierdzeniu, że podgrodzie było słabo zaludnione przez grupę ludzką mało zróżnicowaną pod względem majątkowym i hierarchicznym.Postawiono tezę, że wyróżniającymi się mieszkańcami byli zbrojni wojownicy, i że część spośród nich mogła się wywodzić ze środowiska wschodnich koczowników, jak i to, że mogli przybyć do grodu Sutiejsk już w trakcie jego funkcjonowania,
- stwierdzeniu wiejskiego charakteru gospodarki, bazującej na zasobach miejscowego środowiska przyrodniczego. Zaobserwowano, że poszczególne jej działy rozwijały się z niejednakową dynamiką, i że działalność rzemieślnicza nie była dziełem miejscowych wytwórców,
- stwierdzeniu typowo ruskiej kultury materialnej obiektu.
Pozwala to jednoznacznie umiejscowić Sutiejsk na zachodnich kresach Rusi Kijowskiej. Nie stwierdzono natomiast dowodów oddziaływań kultury zachodniosłowiańskiej, co zastanawia wobec położenia grodu przy ważnym szlaku komunikacyjnym i handlowym, wiodącym ze wschodu na zachód Europy oraz wiedzy pochodzącej ze źródeł pisanych, mówiącej o jego okresowej przynależności do piastowskiego organizmu państwowego.
Problematykę podgrodzia i całego założenia grodowego przedstawiono w formie dyskusyjnej. Nie unikano próby rozwiązania trudnych problemów badawczych. Nowe, które wypłynęły przy okazji ich rozstrzygania wymagają dalszych studiów. Dzięki wielkiemu wysiłkowi autorów udało się ukazać grodzisko w nowym świetle i wyzwolić dalszą nad nim dyskusję.
Monografia oddawana do rąk Czytelników nie jest przeznaczona tylko dla archeologów. Kierowana jest też do licznych miłośników grodziska w Sąsiadce.
W celach promocyjnych zorganizowano w Instytucie Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego wystawę dotyczącą najważniejszych wyników badań archeologicznych w Sąsiadce.
Opracowany scenariusz pozwala zamienić ją w objazdową i wypożyczać do placówek archeologicznych i ośrodków kultury.
Wydawnictwie i Pracowni Archeologicznej Profil-Archeo.
dr Joanna Kalaga (redaktor monografii)
Archiwalne dokumenty o zabytku archeologicznym „Sutiejsk”
Archeo_Sasiadka_grodzisko (wielkość Pdf 12 MB)
[Best_Wordpress_Gallery id=”69″ gal_title=”Grodzisko Sutiejsk”]